Helmplicht?

Opschudding bij de buren (ik schrijf dit eind maart, begin april). Met de buren bedoel ik unsere Nachbarn, de Duitsers die hier over de grens wonen. Heibel, en dat ook nog over een zaak die het fietsen betreft. Alle aandacht dus, want voor de fietser tellen geen grenzen.

Het Duitse ministerie voor Vervoer is een campagne voor het dragen van fietshelmen gestart. Er zijn posters (#Helmerettenleben) gemaakt met de tekst 'het ziet er niet uit, maar redt wel m'n leven' (vertaald uiteraard). Je zou verwachten (of hopen) dat de commotie betrekking heeft op het stimuleren of zelfs verplicht stellen van de draagplicht bij fietsers. Maar nee, het gaat om het gebruikte beeld bij de campagne. Op de posters zijn mannen en vrouwen afgebeeld die alleen ondergoed en een helm dragen. Of wordt er tegelijkertijd gepropageerd dat de Duitser de fiets vooral gebruikt op weg naar strand of een andere zonnige bestemming. Of dat fietsen vooral sexy is?

Van seksisme kan geen sprake zijn. Want parallel in de campagne verschijnt er ook een mannelijk fietsmodel.

Politici, van voornamelijk linkse signatuur, blijven het onbetamelijk vinden. SPD-minister Giffey van Familiezaken riposteerde op de sociale media met volgende actie.

"Normale kleding past ook prima bij een helm", schreef ze er bij.

Hoe het ook zij, opmerkelijk blijft dat het debat zich niet concentreert op de noodzaak tot promotie van de helm. Allicht een gevolg van een verschil in landscultuur, en/of verschil in status die de tweewieler geniet in het verkeer, hoe je het ook wendt of keert.
In ons eigen land heeft het bestuur van de Fietsersbond zich in 2015 reeds uitgesproken als géén voorstander van de helmplicht (https://www.fietsersbond.nl/nieuws/fietshelmen-en-veiligheid/).
De argumentatie, gebaseerd op internationaal onderzoek, kan als volgt samengevat worden.
- Valhelm beschermt vooral bij eenzijdige ongevallen (dat wil zeggen zonder botsing met auto of ander gemotoriseerd verkeer)
- Reductie van aantal ongevallen (na experimentele invoering helm) niet significant
- Andere factoren (rijgedrag, infrastructuur etc) dragen eerder bij aan hoofdletsel
- Valhelm kan letsel aan hoofd zelfs vergroten (de zgn. veiligheidsparadox)
- Last but not least: dalende populariteit, met name bij kinderen.

Een interessant fenomeen vind ik die veiligheidsparadox, of zoals de Fietsersbond zegt: schijnveiligheid. Ook uit onderzoek blijkt namelijk dat auto's zich minder veilig (lees: sneller en/of krapper dichtbij) gaan gedragen als ze een gehelmde fietser (of groep fietsers) passeren.
Iets soortgelijks zie je bij het steeds populairder wordende 'open space' concept in de wegenaanleg. Hoe minder regels of borden er zijn hoe veiliger de verkeersdeelnemer zich gedraagt. Hij/zij wordt als het ware aangemoedigd en getraind om zelfstandig op te letten.
Lang geleden heb ik zelf al eens opgemerkt dat (ik citeer) "Het voorstel om het gebruik van de valhelm voor fietsers verplicht te stellen bevestigt de ongelijkheid ten opzichte van het autoverkeer, zoals die volgt uit het recht van de sterkste." Je zou het dragen van de valhelm als een vorm van capitulatie kunnen beschouwen.

Als ik op mijn racekarretje spring voor een ritje door het achterland hier zet ik wél (in een automatische reflex inmiddels) een valhelm op. Ik doe dat vol overtuiging, omdat de cijfers bewijzen dat in deze situatie(!) en voor deze doelgroep(!) hersenletsel wordt voorkomen cq. beperkt, mocht het noodlot door wiens schuld ook toeslaan. Wellicht doe ik het ook uit solidariteit met het profpeloton. Daar geldt sinds het fatale ongeluk met Andrej Kivilev (rittenkoers Parijs-Nice 2003) een valhelmplicht. Mijn standpunt gaat in deze zover dat ik de enkele helmloze collega-recreant inmiddels hoofdschuddend aanschouw. (Als ware ik een helm-moraalridder)
Echter, op de stadsfiets? Never nooit.
Veel beter ware het om in de bebouwde kom te investeren in het scheiden van verkeersstromen (zie ook de recente discussie rond de snorfietsers in Amsterdam), het aanleggen van vrijliggende fietspaden, het maximeren van verkeerssnelheden binnen bebouwde kom (ook voor fietsers dus!), het scholen in veilig fietsgedrag (zonder appen bijvoorbeeld). Plus: ontmoediging en terugdringing autoverkeer, met name bij fietspopulaire stroken.

Kort na de heisa uit Duitsland verscheen dit bericht (Omroep Gelderland 3 april):
'Fietsen naar school? Helm op in Doetinchem!'
Kinderen uit de groepen drie, vier en vijf van een basisschool in Doetinchem komen op een woensdagochtend met een fietshelm op naar school. Het project 'Veilig fietsen naar school', opgezet door de Edwin van der Sar Foundation samen met de ANWB, beleeft in Doetinchem de officiële start.
Geen idee wat voormalig landskeeper Van der Sar met deze actie te maken heeft. (Naderhand begrijp ik zijn nobele betrokkenheid: zijn vrouw heeft op jonge leeftijd een hersenbloeding gehad.)
Waar ik ook geen idee over heb: de reikwijdte, of het past in een landelijke campagne, maar mijn wenkbrauwen raakten sowieso gefronst.

Oproep (onze eigen 'stand punt en el'): wat vinden van jullie van de stelling. 'Gebruik van de valhelm dient gestimuleerd te worden in het stadsverkeer.'

• Mee eens
• Mee oneens
• Weet niet
• Iets anders: ...

Reacties naar de redactie van deze nieuwsbrief.

Marc Peeters
April 2019